Zgodnie z obowiązującą procedurą cywilną, roszczenia z umów o roboty budowlane są rozpoznawane przez Sądy Gospodarcze. Sądy te nie posiadają jednak kompetencji do dokonywania merytorycznych ocen dotyczących sztuki budowlanej. Rodzi to pokusę sięgania bezpośrednio do treści decyzji organów nadzoru budowlanego lub samorządów zawodowych – o ile wcześniej zajmowały się sprawą. Przyjmowanie przez Sąd, ustaleń takich organów za własne, bez dokonywania ich merytorycznej weryfikacji należy ocenić negatywnie z kilku powodów.
Zasada niezależności
Sąd cywilny jest organem władzy sądowniczej i działa niezależnie od innych organów państwowych, w tym organów administracji. Oznacza to, że sąd nie jest formalnie związany decyzjami organów administracyjnych, takich jak organy nadzoru budowlanego czy samorządy zawodowe. W toku postępowania sądowego Sąd może korzystać z pomocy biegłych z zakresu prawa budowlanego a nawet z opinii instytutu – chociażby miejscowej Politechniki albo z opinii Instytutu Techniki Budowlanej.
Zasada bezpośredniości
Nie jest właściwe aby Sąd sięgał po dowód wielokrotnie pochodny. Dowodem takim są zaś (o ile w ogóle mogą być dowodem, o czym niżej) te treści, które są zawarte w uzasadnieniach decyzji. Pochodność polega na tym, że najpierw dana osoba przedstawia swoją wersję organowi, następnie wersję tę utrwala (lub interpretuje) organ, a następnie dopiero analizuje je Sąd.
Naruszenie zasady bezpośredniości może prowadzić do poważnych błędów w ustaleniach faktycznych, a w konsekwencji do wydania wyroku niezgodnego z prawem. Wyobraźmy sobie sytuację, w której sąd, opierając się wyłącznie na decyzji organu nadzoru budowlanego, uznaje, że budynek został wybudowany zgodnie z projektem, pomimo że w rzeczywistości doszło do istotnych odstępstw. Taki błąd może skutkować oddaleniem powództwa o usunięcie tych odstępstw, nawet jeśli powód dysponowałby dowodami na ich istnienie.
Czy każdy dokument pochodzący od organu administracyjnego ma charakter urzędowy?
Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy sporządzaniem dokumentów urzędowych przez organy administracji publicznej (art. 244 § 1), które muszą być sporządzone „w zakresie ich działania”, a sporządzaniem dokumentów urzędowych przez podmioty określone w art. 244 § 2. Dokumenty od nich pochodzące, tylko wówczas mają charakter dokumentu urzędowego, jeśli mieszczą się „w zakresie zleconych im przez ustawę zadań z dziedziny administracji publicznej” (por. wyrok SN z 17.05.2000 r., I CKN 724/98, M. Praw. 2000/11, s. 713). Przykładowo jeżeli Stowarzyszenie Elektryków Polskich zaświadcza, że określony członek tego stowarzyszenia ma uprawnienia do zakładania i konserwacji sieci elektroenergetycznych średniego napięcia, to zaświadczenie to ma moc dokumentu urzędowego. Jeżeli natomiast to stowarzyszenie zaświadcza, że tenże członek prawidłowo wykonał zlecone mu przez kogoś prace elektryczne, to dokument taki nie jest dokumentem urzędowym. (Wiśniewski Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366).
Znaczenie decyzji organów administracyjnych
Sąd cywilny ma obowiązek samodzielnie przeprowadzić postępowanie dowodowe i dokonać własnej oceny zarówno stanu faktycznego sprawy, jak i jej podstawy prawnej. Oznacza to, że sąd nie może bezkrytycznie przyjąć ustaleń faktycznych ani ocen prawnych zawartych w decyzjach organów administracyjnych.
Chociaż sąd cywilny nie jest formalnie związany decyzjami organów administracyjnych, to jednak takie decyzje mogą mieć istotne znaczenie w toku postępowania cywilnego. Decyzje te mogą stanowić:
Dowód w sprawie: Decyzje organów administracyjnych mogą być przedstawione przez strony jako dowód w sprawie. Sąd oceni wartość dowodową tych decyzji w kontekście całokształtu zebranego materiału dowodowego.
Podstawę do wniesienia powództwa: Decyzja organu administracyjnego może być podstawą do wniesienia powództwa o stwierdzenie jej nieważności lub uchylenie.
Element oceny stanu faktycznego: Decyzje organów administracyjnych mogą być elementem, który sąd weźmie pod uwagę przy ocenie stanu faktycznego sprawy.
Wyjątek od Zasady Niezależności Sądów
Sąd cywilny może być w pewnym zakresie związany decyzjami organów administracyjnych. Dzieje się tak np. w przypadku:
Wykonalności administracyjnych decyzji: Jeżeli decyzja organu administracyjnego została wykonana w drodze postępowania administracyjnego, sąd cywilny będzie musiał uwzględnić ten fakt przy rozstrzyganiu sprawy. Sąd cywilny nie może przyjąć, że inwestor działał w ramach samowoli budowlanej, jeśli legitymuje się ostateczną decyzją o pozwoleniu na budowę.
Decyzje organów samorządów Zawodowych w Budownictwie
Osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, w przypadku naruszenia przez nie swoich obowiązków mogą podlegać odpowiedzialności zawodowej. Aby osoba taka poniosła odpowiedzialność zawodową, konieczne jest złożenie stosownego zawiadomienia do właściwego samorządu zawodowego. Zgłoszenie jest rozpoznawane przez rzecznika odpowiedzialności zawodowej a następnie sąd dyscyplinarny. Rzecznik dyscyplinarny najpierw czyni własne ustalenia w toku postepowania wyjaśniającego. Jeśli dojdzie do przekonania, że członek samorządu dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego, sprawa trafia do Sądu dyscyplinarnego, przed którym toczy się postępowanie dowodowe a następnie wydawana jest decyzja w sprawie odpowiedzialności zawodowej.
Dokonywanie oceny dowodów, czy też wywodzenie faktów, w oparciu o decyzję zapadłą w oparciu o postępowanie prowadzone na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa i rozdziału 10 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. jest niedopuszczalne. Jedynym faktem, który Sąd powinien ustalić w oparciu o wydaną decyzję, jest fakt ukarania obwinionego lub jego uniewinnienia. Okoliczność ta, nie przesądza jednak w żaden sposób o wyniku oceny zachowania osoby wykonującej samodzielną funkcję techniczną w budownictwie przez Sąd. Mimo uniewinnienia w postepowaniu dyscyplinarnym, Sąd cywilny może uznać, że kierownik budowy, czy inspektor nadzoru dopuścił się naruszeń, które skutkują pociągnięciem go do odpowiedzialności odszkodowawczej.
Również skazanie obwinionego w toku postępowania dyscyplinarnego nie jest równoznaczne z pociągnięciem go do odpowiedzialności cywilnoprawnej, chociaż trzeba zaznaczyć, że znacznie do tego przybliża.
Podsumowanie
Związek sądu cywilnego z decyzjami organów nadzoru budowlanego i samorządów zawodowych jest złożony i zależy od konkretnych okoliczności sprawy. Sąd cywilny ma obowiązek samodzielnie ocenić wszystkie dowody i zastosować właściwe przepisy prawa. Decyzje organów administracyjnych mogą mieć znaczenie w toku postępowania, ale nie są wiążące dla sądu.
Jeśli potrzebujesz pomocy w toku procesu budowlanego lub procesu sądowego, skontaktuj się ze mną.